Być może w Twojej klasie jest dziecko, które wydaje się być nieco lękliwe, przewrażliwione, płaczliwe,  nieśmiałe i trudno mu odnaleźć się w szkolnej rzeczywistości. Może pojawiać się w Twojej głowie pytanie: dlaczego nie potrafię pracować z takim uczniem? Może popełniam gdzieś błąd? Błąd często nie leży w złych metodach edukacyjno-wychowawczych, lecz nieprawidłowym zrozumieniu ucznia wysoko wrażliwego.

Dzieci wysoko wrażliwe są wśród nas. Nie jest im łatwo w tym przebodźcowanym, chaotycznym świecie. Poprzez odpowiednie zatroszczenie się o nie możemy uczynić ich codzienność nieco łatwiejszą, wyzwolić ich potencjał, a jednocześnie sami zainspirować się ich wrażliwością i intuicją. Zadajecie pewnie teraz pytanie, co to jest wysoka wrażliwość?

Co to jest wysoka wrażliwość?

W badaniach i publikacjach wysoka wrażliwość jest określana jako wrażliwość przetwarzania sensorycznego (ang. Sensivity Processing Sensivity – SPS). Jest to cecha opisująca międzyludzkie różnice we wrażliwości na środowisko, zarówno te pozytywne, jak i te negatywne. SPS jest dziedziczną cechą temperamentu, a jej posiadanie wiąże się  z budową układu nerwowego, a nie z dysfunkcją lub zaburzeniem.

Termin wysoko wrażliwe dziecko został stworzony przez Elaine Aron, psychoterapeutkę, i jest szczegółowo opisany w jej książce „Wysoko wrażliwe dziecko” . Według terapeutki od 15 do 20 procent dzieci stanowią dzieci wysoko wrażliwe. Posiadają one specyficzny typ układu nerwowego – bardzo czuły i szybko reagujący. To niesie za sobą zarówno pozytywne, jak i negatywne konsekwencje.

Jak rozpoznać, że dziecko jest wysoko wrażliwe?

Elain N. Aron wyróżniła 4 cechy wysokiej wrażliwości:

1. Głęboka analiza bodźców: Osoby wysoko wrażliwe charakteryzują się głębszym przetwarzaniem bodźców ze środowiska. Mogą bardziej skupiać się na subtelnych detalach i silniej odczuwać reakcje na bodźce zewnętrzne.
2. Wysoka empatia: Wysoko wrażliwi ludzie często wykazują silne poczucie empatii i zrozumienia dla uczuć innych. Mają tendencję do odczuwania głębokich emocji zarówno własnych, jak i innych ludzi.
3. Intensywne emocje: Osoby wysoko wrażliwe doświadczają emocji w mocniejszy sposób. Mogą łatwo być przytłoczone bodźcami emocjonalnymi i potrzebują dłuższej chwili na ich przetworzenie.
4. Wrażliwość na bodźce sensoryczne: Wysoko wrażliwe osoby mogą być bardziej wrażliwe na bodźce sensoryczne, takie jak hałas, jasne światło lub intensywne zapachy. Dzieci z wysoką wrażliwością częściej też odczuwają lęk.

Praktyczna sytuacja: Mały Janek zawsze płacze, gdy słyszy głośne dźwięki. W szkole unika hałaśliwych zabaw i woli spędzać czas w cichym kącie biblioteki.

Jakie są oznaki lęku u dzieci?

Lęk to uczucie niepokoju, obawy lub strachu. Dzieci lękliwe mogą bać się nowych sytuacji, unikać kontaktu z rówieśnikami czy mieć trudności z zasypianiem.

Praktyczna sytuacja: Mała Ola boi się ciemności. Każdego wieczoru prosi mamę, aby zostawiła włączone światło w pokoju.

Jak pracować z dzieckiem wysoko wrażliwym, a czego lepiej unikać?

• Podejdź do dziecka z zaciekawieniem – zechciej je poznać, zrozumieć specyfikę jego potrzeb i funkcjonowania; spróbuj znaleźć klucz do dziecka, który pozwoli rozszyfrować dziecko, otworzyć szkatułkę z jego indywidualnym potencjałem.

• Uwolnij dziecko od łatek: „niegrzeczne”, „nieposłuszne”, „krnąbrne”, „trudne”– nie patrz na dziecko, jak na małego „tyrana”, który sprawia kłopoty, ale jak na małego człowieka, któremu jest wyjątkowo trudno odnaleźć komfort w określonej sytuacji i rozpoznać oraz zakomunikować innym własne potrzeby.

• Daj dziecku przestrzeń i czas – pozwól mu dłużej przywykać do nowej sytuacji; nie pospieszaj go, w miarę możliwości pozostaw mu pewną swobodę – niech dołączy, gdy będzie gotowe; ty natomiast spróbuj je czymś tak zaciekawić, by chęć poznania wzięła górę nad wrodzonym oporem przed zmianą.

• Powtarzaj czynności z dzieckiem –  wysoko wrażliwe dziecko potrzebuje większej liczby powtórzeń, aby zasymilować i zrozumieć nowe doświadczenia oraz poczuć się bezpiecznie. Przykładami takich nowości mogą być: nowe miejsca, nowe osoby, nowe zabawy, nowy plan dnia, a nawet nowe buciki.

• Wytyczaj jasne, a zarazem elastyczne granice – uprzedzaj dziecko o nadchodzących zmianach; formułując komunikaty i polecenia, używaj trybu oznajmującego (nie zaprzeczeń); wzmacniaj pozytywnie, dostrzegając i chwaląc oczekiwane zachowania.

• Pozwól dziecku na pewną swobodę – w uzasadnionych przypadkach zgódź się na to, aby dziecko zrobiło sobie przerwę i przez chwilę zajęło się czymś innym niż reszta grupy – o ile to nie zagraża bezpieczeństwu i nie dezorganizuje pracy; po chwili zachęć je ponownie do udziału we wspólnej aktywności.

• Pozostawaj krok za dzieckiem – obserwuj je, wyłapując gotowość do współpracy, nauki, unikaj nagłych zmian aktywności lub narzucania się; raczej dołącz do aktywności dziecka, nawiąż z nim współpracę, a następnie stopniowo ukierunkuj wspólne działanie na założony przez ciebie cel.

•  Chroń dziecko przed przestymulowaniem –małe dziecko często nie potrafi jeszcze efektywnie selekcjonować bodźców; w bogatym sensorycznie otoczeniu będzie chłonęło wszystko bez tzw. filtrów; może to doprowadzić do przestymulowania (w tym miejscu szczególna uwaga na kontakt dziecka mediami interaktywnymi!); zatem ogarnij chaos wokół dziecka – na ile to możliwe, zadbaj o zredukowanie docierających do dziecka bodźców; gdy dziecko jest przebodźcowanie, będzie reagować irytacją; pozwól mu na chwilę wyciszenia, i relaksu w  przyjemnym, przyjaznym sensorycznie miejscu.

•  Stawiaj przed dzieckiem wyzwania poznawcze – dziecko wysoko wrażliwe jest inteligentne, twórcze i zdolne; możesz zagospodarować jego energię i zaktywizować potencjał, stawiając przed nim odpowiednio dopasowane wyzwania poznawcze; postaraj się, by było to coś, co dziecko zainteresuje, co da mu równocześnie możliwość zaangażowania aktywności ruchowej (szczególnie gdy dziecko wykazuje wzmożoną ruchliwość); pozostaw dziecku swobodę twórczą – nie ograniczaj go wyłącznie jedynym oczekiwanym rozwiązaniem.

• Zatroszcz się o rozwój emocjonalny i społeczny dziecka – pamiętaj, że wysoko wrażliwe dziecko jest bardzo emocjonalne i empatyczne; z łatwością przejmuje emocje innych osób i może intensywnie je przeżywać (przy osobach niespokojnych i poirytowanych staje się rozdrażnione i napięte; gdy inne dziecko płacze, ono również może zareagować płaczem; natomiast w towarzystwie osób spokojnych i zrównoważonych dziecko wrażliwe się uspokaja)  – dlatego tak ważne jest, abyśmy jako osoby dorosłe byli zrównoważeni emocjonalnie.

Pamiętaj, że każdy uczeń jest inny i to, co działa dla jednego, może nie działać dla innego. Kluczem jest obserwacja, cierpliwość i gotowość do eksperymentowania z różnymi metodami. Wspierając koncentrację uwagi, pomagasz uczniom nie tylko w nauce, ale także w życiu.

Zapraszamy Cię również do przeczytania naszego ostatniego artykułu dotyczącego wzmacniania poczucia wartości u ucznia 👉 artykuł

Źródła:

Wentrych A., Wysoko Wrażliwe Dzieci, Wyd. Ośrodek  Rozwoju Edukacji, Warszawa 2021, https://www.researchgate.net/profile/Monika-Baryla-Matejczuk/publication/361944918_WSPIERANIE_ROZWOJU_DZIECI_WYSOKO_WRAZLIWYCH/links/62cde5a2b261d22751eb5ae9/WSPIERANIE-ROZWOJU-DZIECI-WYSOKO-WRAZLIWYCH.pdf [dostęp: 26.11.2023]

M.Baryła-Matejczuk, Wspieranie Rozwoju Dzieci Wysoko Wrażliwych, „Bliżej Przedszkola”, 2021, nr 11, https://przedszkole1.imielin.pl/mfiles/1749/28/0/z/wysoko-wrazliwe-dzieci-242-5622.pdf [dostęp: 26.11.2023]