Czym jest przemoc rówieśnicza?
Przemoc rówieśnicza są to intencjonalne, krzywdzące zachowania ze strony rówieśników. Mogą mieć formę psychiczną lub fizyczną.
Przemoc wśród rówieśników w szkole to poważny problem, który może mieć długotrwałe konsekwencje dla ich rozwoju psychicznego, emocjonalnego i społecznego.
Statystyki dotyczące przemocy rówieśniczej
Już po raz trzeci Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę (FDDS) opublikowała raport z badania „Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce” (poprzednie edycje odbyły się w 2013 i 2018 roku). Zrealizowano badanie na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie 2026 dzieci i młodzieży w wieku 11-17 lat. Tak jak w poprzednich edycjach w 2023 r. wykorzystano kwestionariusz Juvenile Victimization Questionnaire w polskiej adaptacji. Według raportu opublikowanego w 2023, 80% dzieci i nastolatków przynajmniej raz w swoim życiu doświadczyło przemocy lub zaniedbania.
Badania wykazują, że dwoje na troje dzieci w Polsce doświadczyło przemocy rówieśniczej. Jest to najczęściej wykazywana kategoria przemocy, a jej skala zwiększa się na przestrzeni lat. Odsetek osób, które doświadczyło przemocy fizycznej ze strony rówieśniczej wzrósł z 41% w 2013 roku do 48% w 2023 roku. Długotrwałego znęcania się w 2013 roku doświadczyło 11% respondentów, a 2023 roku – już 18%. W ciągu ostatniej dekady przybrała na sile przemoc na tle psychicznym z 28% do 43%.
Sprawcami przemocy rówieśniczej w zdecydowanej większości są koledzy, koleżanki i inne dzieci spoza rodziny. To oni najczęściej są odpowiedzialni za psychiczną i fizyczną przemoc rówieśniczą (odpowiednio 87% i 54%) oraz znęcanie się (76%).
Źródło: fdds.pl (dostęp: 02.12.2023)
Uwarunkowania przemocy rówieśniczej
Według publikacji UNESCO „School Violence and Bullying. Global Status Report” z 2017 roku przemoc rówieśnicza warunkowana jest przez wiele czynników. Mogą być to indywidualne cechy zarówno dziecka doświadczającego przemocy, jak i sprawcy, a także cechy środowiska rodzinnego. Na przemoc rówieśniczą w szkole bardziej narażone są dzieci rodziców o niskim statusie społeczno-ekonomicznym, różniące się pochodzeniem etnicznym lub kulturowym, z rodzin imigranckich, z niepełnosprawnościami lub różniące się wyglądem fizycznym np. mające nadwagę, a także dzieci, których orientacja seksualna, tożsamość i ekspresja płciowa nie są zgodne z tradycyjnymi normami dotyczącymi płci.
Formy przemocy rówieśniczej wśród dzieci
- Przemoc fizyczna: Uderzenia, szarpanie, kopanie.
Praktyczny przykład: Kasia jest regularnie szarpana przez kolegę z klasy, który zabiera jej kanapki.
- Przemoc werbalna: Obraźliwe słowa, wyzwiska, groźby.
Praktyczny przykład: Tomek jest nazywany „głupkiem” przez rówieśników z powodu trudności w nauce.
- Przemoc cyfrowa, elektroniczna: Groźby wysłane przez Internet, hejt, udostępnianie kompromitujących zdjęć.
Praktyczny przykład: Zuzia otrzymuje obraźliwe wiadomości na portalu społecznościowym od anonimowego użytkownika.
- Agresja relacyjna: Wykluczenie z grupy, plotki, manipulacja.
Praktyczny przykład: Ola jest ignorowana przez koleżanki, które celowo organizują spotkania bez niej.
- Dręczenie (bullying): Systematyczne zastraszanie, poniżanie, wykorzystywanie słabszych.
Praktyczny przykład: Michał codziennie jest zastraszany przez starszych uczniów, którzy wymuszają na nim pieniądze.
Przemoc rówieśnicza – jak przeciwdziałać?
Edukacja: Organizuj warsztaty i szkolenia dla dzieci, rodziców i nauczycieli na temat przemocy i jej konsekwencji.
Komunikacja: Zachęcaj dzieci do rozmowy o swoich uczuciach i problemach. Buduj atmosferę zaufania.
Interwencja: Reaguj natychmiast na każdy przypadek przemocy. Współpracuj z rodzicami i specjalistami.
Wsparcie: Zapewnij dzieciom dostęp do psychologa lub doradcy, który pomoże im uporać się z traumą.
Propagowanie wśród uczniów zachowań pożądanych: Stale wskazuj uczniom, jakich postaw i zachowań od nich oczekujesz oraz nagradzaj je, jeśli wystąpią. Stwarzaj uczniom możliwość jak najczęstszego ujawniania pożądanych przez Ciebie reakcji. W tym celu możesz angażować dzieci w różnego rodzaju prace na rzecz klasy, szkoły, środowiska lokalnego albo w działania z zakresu wolontariatu obejmujące pomoc dla zwierząt lub ludzi chorych, niepełnosprawnych, samotnych.
Nadzór strony nauczycieli: Celem kontroli prowadzonej przez grono pedagogiczne powinno być zidentyfikowanie i wyeliminowanie ewentualnych terytoriów, które mogą sprzyjać agresji(np.miejsca rzadko odwiedzane przez nauczycieli, znajdujące się poza zasięgiem wzroku dorosłych).
Rozwijanie umiejętności psychologicznych i prospołecznych: Kształć potrzebę wyrażania emocji i uczuć; zaspakajania potrzeb; samokontroli emocji; relaksacji i redukcji nagromadzonego napięcia; nawiązywania i utrzymywania satysfakcjonujących relacji z rówieśnikami.
Przemoc rówieśnicza wśród dzieci to poważny problem, który wymaga natychmiastowej interwencji. Dzięki odpowiedniej edukacji, komunikacji i wsparciu możemy pomóc dzieciom budować zdrowe relacje i radzić sobie z trudnościami.
Źródła:
UNESCO, School Violence and Bullying. Global Status Report, Education 2030, Paris 2017, https://resourcecentre.savethechildren.net/pdf/246970e.pdf/ [dostęp: 02.12.2023].
Makaruk K.,Drabarek K.,Popyk A, Wójcik Sz., Diagnoza przemocy wobec dzieci w Polsce, FDDS, Warszawa 2023,https://fdds.pl/_Resources/Persistent/4/0/d/e/40de383c074981a2c2061800f8a565d2f4d53b55/Raport%20Diagnoza%20Przemocy%20wobec%20Dzieci%202023.pdf [dostęp: 02.12.2023.].
https://glos.pl/raport-fdds-prawie-80-procent-dzieci-i-nastolatkow-przynajmniej-raz-w-swoim-zyciu-doswiadczylo-przemocy-lub-zaniedbania, [dostęp: 02.12.2023].
Makaruk K., Przemoc rówieśnicza, FDDS, Warszawa 2022, https://fdds.pl/_Resources/Persistent/2/a/3/8/2a387a124dec62f5efdc76d113029c1c7b337168/Dzieci%20si%C4%99%20licz%C4%85%202022%20-%20Przemoc%20r%C3%B3wie%C5%9Bnicza.pdf [dostęp: 02.12.2023].